Περιθωριακές σημειώσεις στο «Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών (3)

(Συνέχεια από το προηγούμενο.)

4) ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ

Στην ορθογραφία είναι αφιερωμένο ένα σύντομο σημείωμα που διαβάζουμε στα προλεγόμενα του ΧΛΝΓ (σελίδες 14-15). Εκεί ο Χ. Χ. σπεύδει από την πρώτη κιόλας παράγραφο να δηλώσει τη διαφωνία του με ετυμολογικές γραφές που υποστηρίζονται στο ΛΝΕΓ, όπως τσιππούρα, τσηρώτο κ.ά. Ας προστεθεί κάτι που είναι σχετικό, αν και δεν αφορά την ορθογραφία: Ο Χ. Χ. στο Βήμα (9/11/2014) δηλώνει για το αμφίψωμο, που –σημειωτέον– είχε προτείνει ο Γ. Μπαμπινιώτης, δημιουργός του ΛΝΕΓ, ως απόδοση του σάντουιτς την εποχή του τηλεπαιχνιδιού Ομιλείτε ελληνικά, στη δεκαετία του ’80: «Αν ζητήσεις αμφίψωμο, δεν θα φας σάντουιτς». Ο Χ. Χ. δεν κατονομάζει τον Γ. Μπ., αλλά τον φωτογραφίζει και με την τσιππούρα κτλ. και με το αμφίψωμο. Βέβαια, σε μια παλιά βιβλιοκρισία (βλέπε εδώ, σελίδες 366-374), βλέπουμε τον Χ. Χ. πολύ διαφορετικό. Ο τωρινός επικριτής του Γ. Μπ. ήταν τότε υμνητής του. Στον παραπάνω διθύραμβο μάλιστα δεν δίστασε να χαρακτηρίσει ειρωνικά προοδευτικούς μερικούς επικριτές του Γ. Μπ., να υποστηρίξει ότι έχουν χαμηλό επίπεδο, να τους κατηγορήσει –με αφορμή την επαναφορά των αρχαίων ελληνικών στο γυμνάσιο από τον Γ. Μπ.– ότι «κινδυνολογούν αβασάνιστα και ανησυχούν επίπλαστα» κτλ. (Ποιους να εννοούσε άραγε; ) Απεναντίας, ο εν λόγω τώρα μεταμορφώνεται σε κάποιον που διαφωνεί με τις συντηρητικές απόψεις του συναδέλφου του. Ας είναι. Να διευκρινίσω ότι δεν συμφωνώ ούτε με τις γραφές τσιππούρα, αγώρι κτλ., που δεν πρόκειται να καθιερωθούν ποτέ, ούτε με την εντελώς μάταιη προσπάθεια να αντικατασταθεί λ.χ. το αυτογκόλ με το αυτοτέρμα, το σάντουιτς με το αμφίψωμο κτλ. Κακώς στο ΛΝΕΓ υπάρχει η γραφή τσιππούρα και η απόδοση του αυτογκόλ ως αυτοτέρμα. Ο Γ. Μπ. δικαιολογημένα έχει δεχτεί κριτική γι’ αυτά, και μάλιστα από αξιόλογους συναδέλφους του. Απλώς για μερικούς άλλους οι τσιππούρες (με δύο π) και τα αμφίψωμα λειτουργούν σαν εύκολος τρόπος να κερδίσουν εντυπώσεις και να ψηλώσουν. Δεν αρκούν όμως. Το πεδίο της λεξικογραφίας είναι πολύ ευρύτερο.

Στο οπισθόφυλλο του ΧΛΝΓ διαβάζουμε ότι στις βασικές καινοτομίες του λεξικού συγκαταλέγεται η «καθιέρωση διπλής ορθογράφησης για ορισμένες λέξεις». Για τις καινοτομίες αυτές γίνεται λόγος και στη σελίδα 13, αλλά περιέργως λείπει η αναφορά στις διπλές γραφές – κι εδώ ασυνέπεια! Δεν είμαι αντίθετος με τις διπλές γραφές. Το θέμα είναι να υιοθετούνται διπλές γραφές με συγκεκριμένα κριτήρια και αυτά τα κριτήρια να δηλώνονται στα προλεγόμενα του λεξικού με τον σαφέστερο δυνατό τρόπο. Θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη τα όσα γράφει για την ορθογραφική ποικιλία ο καθηγητής Γ. Παπαναστασίου στην υποδειγματική του μελέτη Νεοελληνική ορθογραφία (Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών/ Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2008), στις σελίδες 217-218. Λ.χ. γιατί να μην έχει διπλή γραφή και η πιλοτή (πιλοτή και πυλωτή); Και κάτι εξίσου σημαντικό: Γιατί να μην υπάρχει παραπεμπτικό λήμμα από το πυλωτή στο πιλοτή, όπως σε άλλες περιπτώσεις διπλών γραφών, αποδεκτών ή μη;

Δείγμα προχειρότητας είναι και μια άλλη ασυνέπεια: Λήμματα που αναπτύσσονται κανονικά, δηλαδή όχι παραπεμπτικά λήμματα, είναι αφενός το αβγό & αυγό και αφετέρου το αυτί & αφτί. Δεν εννοώ τόσο το γεγονός ότι το & αφτί δεν είναι με bold γράμματα, ενώ είναι το & αυγό. Εννοώ κυρίως ότι σε αυτό το ζεύγος, ας πούμε, λέξεων δεν είναι δυνατόν πρωτεύων τύπος να είναι από τη μια το αβγό και από την άλλη το αυτί. Οι πρωτεύοντες τύποι θα πρέπει να είναι είτε αβγό και αφτί είτε αυγό και αυτί. Πρόκειται για ασυνέπεια και δεν υπάρχει κανένα κριτήριο για τη διαφορετική αυτή αντιμετώπιση των γραφών των δύο λέξεων.

Και πάντως, δεν εξηγείται στον μη ειδικό τι αντιπροσωπεύει καθεμία από τις δύο γραφές, αφτί και αυτί, αβγό και αυγό, ορθοπαιδικός και ορθοπεδικός κ.ά. Ο αναγνώστης θέλει να μάθει ποια είναι η ετυμολογικά σωστή, έστω και αν το ετυμολογικό κριτήριο δεν είναι απόλυτο, ποια αποκλίνει από την ετυμολογία και με ποιο κριτήριο δεχόμαστε τη μη ετυμολογική γραφή. Είναι απλώς η πιο συχνή ή μήπως γίνεται δεκτή και μια γραφή που βασίζεται σε παρετυμολογία; Γενικά, για θέματα ορθογραφίας το ΧΛΝΓ δεν λύνει απορίες. Με δεδομένες μάλιστα τις διπλές γραφές, μάλλον γεννάει απορίες, που θα λυθούν αν ανατρέξει κανείς σε άλλες πηγές.

Στη σελίδα 15 διευκρινίζεται:

«Στο παρόν Λεξικό παρουσιάζονται για πρώτη φορά διπλές ορθογραφήσεις. Όταν εμφανίζονται στην κεφαλή του λήμματος είναι απολύτως ισότιμες: εταιρεία & εταιρία. Συχνά τίθεται με μπλε στοιχεία ο επικρατέστερος τύπος και ακολουθεί με απλά στοιχεία ο λιγότερο συχνός: αναμεμειγμένος & αναμεμιγμένος […]».

Ειδικά για τα λήμματα ορθοπαιδικός & ορθοπεδικός, ορθοπαιδική & ορθοπεδική: Πώς εξηγείται η πρόταξη των τύπων με αι; Γιατί σημειώνονται με μπλε γράμματα μόνο οι πρώτοι τύποι; Θεωρούνται επικρατέστεροι, και αν ναι, από ποια άποψη;

Επιπροσθέτως: αβγό & αυγό (με έντονα μπλε γράμματα), αλλά αυτί & αφτί (με έντονα μπλε γράμματα μόνο το αυτί δηλαδή). Με ποιο κριτήριο τα αβγό & αυγό θεωρήθηκαν απολύτως ισότιμα, αλλά από τα αυτί & αφτί το πρώτο αντιμετωπίστηκε ως το επικρατέστερο; Ή μήπως γράφτηκε με έντονα μπλε γράμματα μόνο το αυτί για άλλον λόγο;

Από τα προλεγόμενα του λεξικού και ειδικά από αυτά που διευκρινίζονται στη σελίδα 15 δεν προκύπτει συμπέρασμα για τα παραπάνω.

Τα προλεγόμενα του ΧΛΝΓ ως προς την ορθογραφία είναι ελλιπή. Έτσι, δεν εξηγούνται εκεί (σελίδες 14-15) γραφές όπως αιρκοντίσιον, αίρμπας & αιρμπάς, αίρμπολ. Επιπλέον, νεότερες ξένες λέξεις όπως μπίρα, μοβ και ρελέ απλογραφούνται στη νέα ελληνική με βάση το σύστημα του Μ. Τριανταφυλλίδη και τη σχολική ορθογραφία, για λόγους που έχει εξηγήσει ο ίδιος ο Μ. Τρ. – δεν είναι διαφωτιστικά τα όσα γράφονται στη σελίδα 15:

«Ως γενικός κανόνας για τις ξένες λέξεις ισχύει ότι σε περιπτώσεις αμφιβολίας προτιμάται το ι έναντι των η, υ, ει, οι (π.χ. μπίρα) […]».

Λίγα λόγια για τον συλλαβισμό: Στη σελίδα 13 δηλώνεται ότι ο συλλαβισμός δείχνει τη συνιζημένη προφορά. Αλλά το διαβήτης δεν πρέπει να χωριστεί έτσι: δι-α-βήτης. Ο συλλαβισμός που αντιστοιχεί στην κυρίαρχη προφορά είναι δια-βή-της. Παρόμοια σχόλια μπορούν να γίνουν για πολλές λέξεις από δια-, καθώς και για άλλες, όπως στρατιώτης: To στρα-τιώ-της και όχι το στρα-τι-ώ-της δηλώνει την προφορά που κυριαρχεί. Το νέο λεξικό στην προκειμένη περίπτωση απλώς επαναλαμβάνει λάθη άλλων λεξικών, που φαίνονται είτε στη δήλωση του συλλαβισμού είτε στη φωνητική μεταγραφή.

ΧΛΝΓ και πολυτονικό σύστημα: Στα λήμματα λούγκερ και λούζερ δεν υπάρχουν τύποι γραμμένοι σε πολυτονικό. Αλλά: φούτερ, κομπιούτερ και ρούτερ με περισπωμένη! Το ρούτερ μάλιστα στο ρ έχει και δασεία! Επιπροσθέτως: γούφερ, σούπερ, κουρού, όλα με περισπωμένη.

5) ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Πρόκειται για τις πληροφορίες όπου παρατηρούνται οι περισσότερες ασυνέπειες.

Πρόχειρες σημειώσεις:

Λήμμα δηλώνω, αόριστος δήλω-σα. Αλλά στο εξουδετερώνω: εξουδετέρω-σε. Γιατί εξουδετερωθεί, αλλά όχι και δηλωθεί;

Στο μειώνω καταγράφονται οι λόγιοι τύποι μειούται, μειούμενος. Γιατί όμως λείπουν τα ελαττούται, ελαττούμενος από το ελαττώνω;

Λήμμα πληρώ: Σημειώνεται το *πληρείται αντί για το σωστό πληρούται. Επίσης, δεν αντιμετωπίζεται η προβληματική περίπτωση του β΄ πληθυντικού στην ενεργητική φωνή.

Λήμματα καλοήθης, κακοήθης, ευμεγέθης: Δίνονται τα ουδέτερα καλόηθες, κακόηθες, ευμέγεθες, αλλά έχουν προηγηθεί οι άτονες καταλήξεις ης, ες του θηλυκού και του ουδέτερου γένους αντίστοιχα. Έτσι, σε μια πρώτη φάση νομίζει κανείς ότι τα ουδέτερα τονίζονται όπως και τα αρσενικά. Το άτονο ες μπερδεύει στην αρχή. Θα έπρεπε να δηλώνεται μια φορά το ουδέτερο, με σαφή τρόπο βέβαια. Όχι δυο φορές, τη μια ασαφώς και την άλλη με σαφήνεια!

Ποια είναι η γενική ενικού του επιθέτου εχέφρων; Δεν θα το μάθουμε από το ΧΛΝΓ. Στο λήμμα σώφρων όμως δηλώνεται η κατάληξη της γενικής ενικού -ονος…

Στο καθηγητής λόγιο χαρακτηρίζεται και το καθηγητού και το καθηγητά, στο διοικητής όμως μόνο ο τύπος σε -ού, της γενικής, όχι και ο τύπος της κλητικής σε -ά. Δεν καταγράφονται οι λόγιες κλητικές ταγματάρχα και συνταγματάρχα στα αντίστοιχα λήμματα.

Στο ΛΚΝ και στο ΛΝΕΓ, σε λήμματα όπως ανοίγω και κλείνω, είναι ευδιάκριτες οι ενότητες των λημμάτων που αφορούν τη μεταβατική και την αμετάβατη χρήση. Στο ΧΛΝΓ χάνεσαι όταν θέλεις να αναζητήσεις πληροφορίες για το ανοίγω και το κλείνω ως αμετάβατα. Πόσο χρηστικό είναι ένα τέτοιο λεξικό;

6) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Η «καταγραφή αυθεντικών παραδειγμάτων» (σελίδα 13) παρουσιάζεται ως καινοτομία του νέου λεξικού. Πράγματι έχουν καταγραφεί πάρα πολλά τέτοια. Θα εθελοτυφλούσε κάποιος αν δεν το δεχόταν. Αλίμονο αν στις 1819 σελίδες του ΧΛΝΓ, ενός λεξικού που δημιουργήθηκε με αξιοποίηση του διαδικτύου, έλειπαν τέτοια παραδείγματα. Σημασία όμως έχει και ο τρόπος χρήσης του διαδικτύου. Γενικά στο κρινόμενο λεξικό δεν έχει γίνει η πιο σωστή χρήση του. Είναι σαν να θέλει κάποιος να ποτίσει τα δέντρα στο χωράφι του και να μην κατευθύνει σωστά τη ροή του νερού στο αυλάκι, με αποτέλεσμα να πλημμυρίσει το χωράφι. Αυτή η συσσώρευση υλικού έχει αρνητική επίδραση στη μορφοποίηση του λήμματος στο πεδίο των παραδειγμάτων. Ήδη έχω δώσει μια εικόνα στην εισαγωγή. Εδώ ας περιοριστώ σε μερικά μεμονωμένα παραδείγματα:

Λήμμα καταπόνηση: Θερμική ~ εργαζομένων. Έπρεπε να το βάλω στο google, για να δω τι σημαίνει. Θα μπορούσε να λείπει ή να δίνεται με πιο κατανοητό τρόπο.

Λήμμα σεξ, παράδειγμα: Κλινική απεξάρτησης από το ~. Θα μπορούσε να λείπει και αυτό. Δεν προσφέρει τίποτα.

Λήμμα παραμιλητό: Παράδειγμα που κλείνει με αποσιωπητικά: Μέσα στο ~ του … Μέσα στο παραμιλητό του τι;

Πάντως, η γενική εικόνα που έχω για τα παραδείγματα δεν είναι αρνητική. Συν τοις άλλοις, από μια πρώτη ματιά φαίνεται ότι δεν μεταφέρουν έμμεσα μηνύματα, όπως συμβαίνει σε άλλα λεξικά.

Για τη μορφοποίησή τους όμως έχω τη χειρότερη γνώμη. Λ.χ. στα παραδείγματα του λήμματος μένω βλέπουμε κάτι περίεργα ~νω, ~ετε, ~νετε, ~νεις και βέβαια ως φυσικοί ομιλητές είμαστε σε θέση να καταλάβουμε τι κρύβεται στο ~νω, αν είναι μένω ή μείνω, ή αν με το ~νετε εννοείται μένετε ή μείνετε. Μου αρέσει μάλιστα που υπάρχει και ~ετε και ~νετε! Μόνο που σε λεξικό μιας γλώσσας όπως η ελληνική, με τέτοια μορφολογία, δεν ενδείκνυται η χρήση της κυματοειδούς γραμμής που γίνεται στο ΧΛΝΓ.

Για κάποιον ανεξιχνίαστο λόγο η τόσο οικεία φράση προεκλογικό ρουσφέτι (ή προεκλογικά ρουσφέτια) λείπει από τα παραδείγματα χρήσης και του λήμματος προεκλογικός και του λήμματος ρουσφέτι.

Λήμμα ελεύθερος, σημασία 2: Σε υποπεδίο των παραδειγμάτων το ΧΛΝΓ γράφει: (για πρόσ.) Έχω ~ο το απόγευμα. Είσαι ~ για έναν καφέ (πβ. εύκαιρος); Τι κάνεις στις ~ες ώρες σου; Μόνο που «για πρόσωπο» είναι μόνο το δεύτερο παράδειγμα. Τα ελεύθερο απόγευμα και ελεύθερες ώρες θα έπρεπε να καταγραφούν πιο πάνω, μαζί με το παράδειγμα ελεύθερη μέρα.

7) ΥΦΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

Οι καινοτομίες του ΧΛΝΓ αφορούν και «τον ακριβή, στο μέτρο του δυνατού, υφολογικό προσδιορισμό λέξεων και εκφράσεων» (σελίδα 13). Συχνά είναι δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ του απαιτητικού λεξιλογίου, του λόγιου, του επίσημου κ.ά., αλλά η σχετικότητα των υφολογικών χαρακτηρισμών είναι γενικό φαινόμενο στη νεοελληνική λεξικογραφία. Θετικό στοιχείο στο ΧΛΝΓ αποτελεί η εισαγωγή του χιουμοριστικού ως υφολογικού χαρακτηρισμού.

Επίσης:

«Τα περισσότερα λήμματα δεν συνοδεύονται από υφολογικό-πραγματολογικό δείκτη, καθώς μεγάλο μέρος του λεξιλογίου είναι υφολογικά ουδέτερο» (σελίδα 15)

Το ψευτοθόδωρος όμως δεν μπορεί να μην έχει δείκτη. Το ίδιο και το ωχρός, εφόσον μάλιστα το ωχρότητα δηλώνεται ως λόγιο.

Το αδιαθετώ στη δεύτερη σημασία («αρρωσταίνω, ασθενώ ελαφρά») είναι επίσημο;

Λήμμα σώφρων, ων, ον. Υφολογικός χαρακτηρισμός: λόγιο. Δευτερεύων τύπος: σώφρονας, με υφολογικό χαρακτηρισμό προφορικό. Ας πούμε ότι αυτό είναι σωστό… Αλλά στο λόγιο άφρων γιατί το άφρονας δεν χαρακτηρίζεται και αυτό προφορικό; Και γιατί στο λόγιο εχέφρων το εχέφρονας δεν δηλώνεται και αυτό ως προφορικό;

Το ισχυροποιώ χαρακτηρίζεται λόγιο στο ΧΛΝΓ. Ας δούμε το συνώνυμό του ενδυναμώνω. Δεν έχει υφολογικό χαρακτηρισμό. Έχει όμως το ενδυνάμωση. Είναι λόγιο, μόνο αυτό…

Στη σελίδα 15 διαβάζουμε ότι ο υφολογικός δείκτης καθημερινό δεν χρησιμοποιήθηκε στο ΧΛΝΓ γιατί επικαλύπτεται από τα λαϊκό, οικείο, προφορικό. Ωστόσο, και το λόγιο, το απαιτητικό λεξιλόγιο και το επίσημο επικαλύπτονται μεταξύ τους. Κι όμως, χρησιμοποιούνται και τα τρία. Οι λέξεις επιδεινώνω και επιδείνωση λ.χ. μπορούν να θεωρηθούν όχι μόνο λόγιες, αλλά και του λεγόμενου απαιτητικού λεξιλογίου και επίσημες.

Λήμμα καλοτάξιδος, παράδειγμα: ~ο το νέο σου βιβλίο. Έπρεπε να δηλωθεί ότι στο συγκεκριμένο παράδειγμα το καλοτάξιδος χρησιμοποιείται μεταφορικά.

Άλλες ασυνέπειες:

ασανσέρ – ανελκυστήρας: Το πρώτο χαρακτηρίζεται προφορικό και το δεύτερο επίσημο. Στο ζεύγος ίντερνετ – διαδίκτυο όμως κανένα από τα δύο δεν έχει υφολογικό χαρακτηρισμό.

Συναφής παρατήρηση: Εφόσον στο ζεύγος ασανσέρ – ανελκυστήρας βασικό λήμμα, με αναλυτικό ορισμό, είναι το ασανσέρ και όχι ο ανελκυστήρας (και σωστά, αφού ο πρώτος είναι ο συχνότερος τύπος), ομοίως και στο ζεύγος ίντερνετ – διαδίκτυο ο αναλυτικός ορισμός θα έπρεπε να είναι στο λήμμα ίντερνετ και όχι στο διαδίκτυο. Το ίδιο και σε ζεύγη λέξεων που δηλώνουν αθλήματα: Αφού αναλυτικοί ορισμοί υπάρχουν στα λήμματα μπάσκετ, βόλεϊ, χάντμπολ και όχι στα –χαρακτηριζόμενα ως επίσημα– καλαθοσφαίριση, πετοσφαίριση, χειροσφαίριση αντίστοιχα, είναι ασυνέπεια το γεγονός ότι στο ζεύγος πόλο – υδατοσφαίριση θα βρούμε τον αναλυτικό ορισμό στο επίσημο υδατοσφαίριση. 

Το μπουζουκλερί χαρακτηρίζεται λαϊκό και χιουμοριστικό, ενώ το σουβλακερί μόνο χιουμοριστικό. Δηλαδή λαϊκό είναι μόνο το πρώτο…

Το κρυουλιάρης δηλώνεται ως προφορικό και ειρωνικό, αλλά στο τρεμουλιάρης δεν αποδίδεται υφολογικός χαρακτηρισμός. Σημειωτέον ότι το τρεμουλιάζω θεωρείται λογοτεχνικό!

Το τσαμπουκαλεύομαι χαρακτηρίζεται αργκό, το τσαμπουκαλής/τσαμπουκαλού λαϊκό, το τσαμπουκαλίδικος λαϊκό, το τσαμπουκαλίκι αργκό, ενώ το τσαμπουκάς προφορικό. Όσα από αυτά καταγράφονται στο ΛΚΝ χαρακτηρίζονται λαϊκά, ενώ στο ΛΝΕΓ θεωρείται ότι ανήκουν στην αργκό. Ως προς τους υφολογικούς κ.ά. χαρακτηρισμούς παρατηρούνται πολλές διαφορές μεταξύ λεξικών, αλλά στο ίδιο λεξικό μια τέτοια «ποικιλία» όπως η παραπάνω είναι αδικαιολόγητη και δεν έχει καθόλου «χρηστικό» χαρακτήρα.

Λήμμα καταφάσκω: Λείπει ο υφολογικός χαρακτηρισμός. Το καταφάσκω είναι λόγιο.

8) ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

Οι ετυμολογικές πληροφορίες του ΧΛΝΓ χρειάζεται να κριθούν από ειδικούς.

Ως προς την επίδραση της ετυμολογίας στην ορθογραφία, οι ετυμολογίες του λεξικού δεν είναι διαφωτιστικές. Ο μαθητής λ.χ. δεν θα καταλάβει γιατί το επίθετο ελλιπής γράφεται με ι. Ούτε θα πληροφορηθεί γιατί λατρεία με ει αλλά ειδωλολατρία με ι. Ένα χρηστικό λεξικό θα έπρεπε να χρησιμεύει στο να λύνει με σύντομο τρόπο, χωρίς πολλές εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες, τέτοιες απορίες.

Λήμμα παρλιακός: Κατά το ΛΝΕΓ, η λέξη ετυμολογείται από το ουσιαστικό πάρλα. Σύμφωνα με το ΛΚΝ όμως, δεν είναι βέβαιη η ετυμολογία της και ίσως το επίθετο παρλιακός ανάγεται στο παραλογικός. Στο αντίστοιχο λήμμα του ΧΛΝΓ κακώς δεν υπάρχει ετυμολογική πληροφορία. Ο ορισμός που δίνεται για το παρλιακός είναι «ανόητος, χαζός». Συνδέεται με τη λέξη πάρλα, οπότε ως παράγωγο δεν ετυμολογείται; Δεν είναι βέβαιο όμως ότι ο αναγνώστης θα κάνει αυτή τη σύνδεση, με δεδομένο μάλιστα ότι ο ορισμός του παρλιακός δεν έχει άμεση σχέση με το πάρλα.

Λήμμα κουρού: Λείπει η ετυμολογία.

Με αφορμή τον τίτλο του κρινόμενου λεξικού, καλό θα ήταν να δούμε κάποια στιγμή τι ακριβώς σημαίνει χρηστικό λεξικό – όχι μόνο βέβαια σε επίπεδο ετυμολογικών πληροφοριών. Αλλά εδώ ας περιοριστούμε στα ετυμολογικά:

Μια μαθήτριά μου λέγεται Αγλαΐα. Τη ρώτησα αν ξέρει την ετυμολογία του ονόματός της και μου απάντησε ότι την έχει βρει στο ΛΝΕΓ.

Άλλο παράδειγμα: Το ΛΝΕΓ στο λήμμα Μολώχ και συγκεκριμένα στο πεδίο της ετυμολογίας δίνει αρκετές εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες για τον Μολώχ. Το ΛΝΕΓ βέβαια είναι και εγκυκλοπαιδικό λεξικό. Ας δούμε και το ΛΚΝ, που γράφει στις ετυμολογικές πληροφορίες τα εξής:

[λόγ. < αγγλ. moloch (στη νέα σημ.) < υστλατ. Moloch < ελνστ. Μολώχ < εβρ. όν. Mōlekh (σημιτ. θεότητα του ήλιου)]

Το ΧΛΝΓ από την πλευρά του γράφει:

[< μτγν. Μολόχ/Μολώχ, αγγλ. moloch]

Ας αφήσουμε το ΛΝΕΓ, που είναι και εγκυκλοπαιδικό λεξικό, όπως προαναφέρθηκε, και ας περιοριστούμε στο ΛΚΝ για σύγκριση με το ΧΛΝΓ. Το ΛΚΝ λοιπόν δίνει αναλυτικά και διαφωτιστικά ετυμολογικά στοιχεία. Και πάντως πληροφορεί ότι ο Μολώχ ήταν σημιτική θεότητα του ήλιου. Απεναντίας, ένας αναγνώστης του ΧΛΝΓ θα έμενε με την απορία περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Τι σημαίνει τελικά χρηστικό λεξικό;

(Στον ορισμό του Μολώχ βέβαια το ΧΛΝΓ γράφει ότι ο Μολώχ είναι «θεότητα που συνδέεται με την αιματοχυσία». Ποιων θεότητα όμως; Το ΛΚΝ τουλάχιστον κάνει λόγο για σημιτική θεότητα.)

Γνωστή παρουσιάστρια αναρωτήθηκε προ ημερών από πού προέρχεται το όνομα Σταχτοπούτα. Αν συγκριθούν ως προς τις σχετικές ετυμολογικές πληροφορίες το ΛΝΕΓ, το ΛΚΝ και το ΧΛΝΓ, τότε θα διαπιστωθεί η ανεπάρκεια του ΧΛΝΓ. Είναι το λεξικό που δίνει τις λιγότερες και τις λιγότερο διαφωτιστικές πληροφορίες για την ετυμολογική προέλευση του ονόματος Σταχτοπούτα. Για μένα, χρηστικό είναι ένα λεξικό που μου δίνει –με την απαιτούμενη σαφήνεια– και τέτοιες πληροφορίες.

(Συνεχίζεται.)

ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

1) «Πρόχειρες και περιθωριακές σημειώσεις σε λήμματα»

2) «Ένα μη χρηστικό λεξικό